OCHRONA POMNIKÓW PRZYRODY NA TERENIE GMINY DOBRCZ

Archetypem zabytku (pomnika) przyrody było „drzewo sędziwe i okazałe”. Pojęciem pomnika przyrody posługiwały się wszystkie powojenne ustawy o ochronie przyrody. Występuje ono także w obowiązującej Ustawie z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (DzU nr 92, poz. 880 ze zm.).

Według art. 40 ust. l tej ustawy pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Ochrona pomników przyrody należy do tzw. ochrony obiektowej (odróżnianej od ochrony obszarowej i gatunkowej). Stosownie do art. 44 ustawy o ochronie przyrody ustanowienie pomnika przyrody następuje rozporządzeniem wojewody lub uchwałą rady gminy. Takie rozporządzenie lub uchwała określa nazwę pomnika, jego położenie, szczególne cele ochrony oraz zakazy właściwe dla danego obiektu, wybrane spośród zakazów wymienionych w art. 45 ust. l ustawy o ochronie przyrody. Ten ostatni w pkt l wskazuje na zakaz niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu. Z powszechnie dostępnych danych statystycznych wiemy, że spośród ponad 30 tysięcy pomników przyrody uznanych za takie w Polsce najliczniejszą grupę stanowią pojedyncze drzewa, skupiska drzew i aleje drzew.

 W stosunku do pomnika przyrody, mogą być wprowadzone następujące zakazy:


  •  1) niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru;
     2) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem
         przeciwsztormowym lub przeciwpowodziowym albo budową, odbudową, utrzymywaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych;
     3) uszkadzania i zanieczyszczania gleby;
     4) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej,
         wodnej lub rybackiej;
     5) likwidowania, zasypywania i przekształcania naturalnych
         zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych;
     6) wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych;
  •  7) zmiany sposobu użytkowania ziemi;
     8) wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz
         skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu;
     9) umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor, legowisk zwierzęcych oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem
         amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką;
    10) zbioru, niszczenia, uszkadzania roślin i grzybów na obszarach użytków ekologicznych, utworzonych w celu ochrony stanowisk,
          siedlisk lub ostoi roślin i grzybów chronionych;
    11) umieszczania tablic reklamowych.
     Prawnokarna ochrona pomników przyrody polega na tym, że każde umyślne naruszenie zakazów obowiązujących w stosunku do pomnika przyrody jest co najmniej wykroczeniem z art. 127 pkt 2 lit. a ustawy o ochronie przyrody, zagrożonym karą aresztu (od 5 do 30 dni) albo grzywny (od 20 do 5000 zł). Jeżeli jednak to naruszenie ma postać zniszczenia, poważnego uszkodzenia lub istotnego zmniejszenia wartości przyrodniczej pomnika przyrody, pociągającego za sobą spowodowanie istotnej szkody, to czyn nie jest wykroczeniem, lecz przestępstwem z art. 187 k.k. W razie działania umyślnego jest on zagrożony grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 187§ l k.k.), a w razie działania nieumyślnego – grzywną albo karą ograniczenia wolności (art. 187§ 2 k.k.).
     Wzmożona ochrona drzewa lub krzewu uznanego za pomnik przyrody przejawia się w tym, że znamieniem przestępstwa z art. 187 k.k. jest spowodowanie szkody istotnej pod względem przyrodniczym, niekoniecznie materialnym. Za to przestępstwo może odpowiadać także właściciel owego drzewa lub krzewu, co w wypadku przestępstwa przeciwko mieniu byłoby wykluczone, skoro według k.k. i k.w. warunkiem odpowiedzialności za przestępstwo lub wykroczenie zniszczenia „zwykłego” mienia jest to, aby to mienie było cudze dla sprawcy. Wreszcie za spowodowanie istotnej szkody przyrodniczej w następstwie zniszczenia lub uszkodzenia drzewa lub krzewu pomnikowego odpowiada się także w razie nieumyślności, co w razie zniszczenia „zwykłego” mienia jest wykluczone.

    Jeżeli jednak zamachu na drzewo pomnikowe dopuszcza się osoba niemająca do niego żadnych praw, działa umyślnie i powoduje obok istotnej szkody przyrodniczej także dającą się wyliczyć szkodę materialną, przekraczającą 250 zł, to odpowiada za przestępstwo kwalifikowane kumulatywnie z art. 187§ l i art. 288§ l k.k., za co grozi jej kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat, czyli znacznie surowsza niż gdyby odpowiadała tylko z art. 187§ l k.k.